Tədqiqatçılar xərçəngin müalicəsində istifadə edilən birləşmələrin, porfirinlərin sabitliyinin seçilmiş həlledicidən asılı olduğunu sübut ediblər. Beləliklə, porfirinlərin parçalanma sürəti 64 dəfə dəyişə bilər. Həmçinin, porfirinlərin məhvinə mane olan atom qruplarını əlavə etməklə bu birləşmələrin sabitliyini demək olar ki, 500 dəfə artırmaq olar. Əldə edilən məlumatlar əsasında təbabətdə və kimyəvi çirklənməyə qarşı mübarizədə geniş istifadə olunan yüksək aktivliyə malik katalizatorları sintez etməyə imkan yaranacaq.

Porfirin- parlaq al-qırmızı və ya qırmızı-qəhvəyi rəngdə olan üzvi piqmentdir. Onun molekulu bir-birinə bağlı olan dörd azot tərkibli halqadan ibarətdir. İşıqda, porfirinlər oksigenlə qarşılıqlı təsirdə olduqda,  bu birləşmənin aktiv forması əmələ gəlir ki, bu da şiş və bakteriya hüceyrələrini, həmçinin təhlükəli kimyəvi maddələri məhv edə bilir. Bunun sayəsində porfirinlər xərçəngin müalicəsində, patogen bakteriyalarla mübarizədə, kimyəvi çirkləndiricilərin və kimyəvi silahların zərərsizləşdirilməsində istifadə olunur. Bununla belə, oksigenin aktiv forması porfirinləri də məhv edir və beləliklə onların xidmət müddətini qısaldır.

REA-nın A.N.Frumkin adına Fiziki Kimya və Elektrokimya İnstitutunun , Rusiya Texnologiya Universitetinin (Moskva)  və REA-nın N.S.Kurnakov adına Ümumi və Qeyri-üzvi Kimya İnstitutunun alimləri porfirinlərin parçalanma sürətinin necə  nəzarət edə biləcəklərini araşdırıblar. Əvvəlcə müəlliflər porfirin üçün mühit kimi seçilmiş həlledicinin onun davamlılığına necə təsir etdiyini yoxlayıblar. Müəlliflər müxtəlif üzvi həlledicilərə asetonitril, toluol və tetraxlormetan yerləşdirilən porfirin törəmələrini: zəif mavi işıqla şüalandırıblar. Bu birləşmələr üzvi sintezdə geniş istifadə olunur. Beləliklə, yağlar və laklar asetonitrildə, boyalar toluolda, qatranlar və rezin isə karbon tetraxloriddə həll olur. Müşahidələr göstərdi ki,  tetraxlormetanla müqayisədə asetonitril və toluol məhluldakı oksigenin aktiv formasının miqdarını azaldır, bununla da porfirin törəməsinin parçalanmasını müvafiq olaraq 12 və 64 dəfə ləngidir.

Bundan əlavə, tədqiqatçılar porfirin törəmələrinin davamlılığını onların strukturundan asılı ola biləcəyi fikrini  irəli sürdülər. Buna görə də alimlər flüorlu porfirinləri ilkin molekullarla müqayisə etdilər. Beləliklə, flüorla zənginləşdirilmiş porfirinlər ilkin molekuldan demək olar ki, 500 dəfə daha davamlı olduğunu sübut etdilər.

Bütün təcrübələrin nəticələrinə əsasən, müəlliflər oksigenin  aktiv formasının konsentrasiyası ilə porfirinin davamlılığı  arasında əlaqənin olduğu nəticəsinə gəldilər. Onlar oksigenin aktiv formasının  əmələ gəlməsini nəzərə alaraq, porfirinlərin fotoaktivliyini proqnozlaşdırmağa imkan verəcək riyazi model hazırladılar.

Ənənəvi olaraq, fotokatalizatorun effektivliyini qiymətləndirmək üçün  oksigenin aktiv formasının yaranma dərəcəsi istifadə olunur. Bu xarakteristika fotokatalizator molekulunun udulmuş işığı kimyəvi enerjiyə nə qədər səmərəli çevirdiyini əks etdirir. Onlar fotokataliz prosesləri üçün daha ümumi xarakteristikanı - sistemdəki oksigenin aktiv formasının  konsentrasiyasından istifadə etməyi təklif etdilər. Onun təyini əlavə təcrübələr tələb edir, lakin bu konsentrasiya daha əhəmiyyətli bir xarakteristikadır  çünki təkcə molekulyar oksigeni aktivləşdirmək kifayət deyil, həm də onun reaksiyada iştirakını təmin etmək lazımdır. İşlənib hazırlanmış kompleks yanaşma təkcə oksigenin aktiv formasının əmələ gəlməsi prosesini deyil, həm də onun dezaktivləşdirilməsi zamanı gedən yan prossləri  nəzərə almağa imkan verir.

Rusiya Elm Fondunun  qrantı ilə dəstəklənən tədqiqatın nəticələri "Dyes and Pigments" jurnalında dərc olunub.

https://indicator.ru/chemistry-and-materials/uchenye-nashli-sposob-v-500-raz-povysit-stabilnost-porfirinov-09-11-2023.htm