Hər birimiz xoşbəxtlik və sevgi verən ümidsizlik təcrübəsinə sahibik. Və əsrlər boyu insanlar bunun nə olduğunu anlamağa çalışırlar. Niyə başımızı itiririk? Uzun nikahda ər-arvadın hisləri ilə nə baş verir? Sevgini necə qazanmaq olar və onu qoruyub saxlamaq olarmı? Məşhur antropoloq Helen Fischerin kitabı bu suallara yeni və bəzən gözlənilməz cavablar təklif edir. Ən müxtəlif pasiyentlərin beynini skan edərək, o, əhəmiyyətli qanunauyğunluqları üzə çıxarmışdır ki, məhəbbət anlarında beynin bəzi zonaları "parıldayır". Müəllif sevgi növlərini, onun təkamülünü, insan orqanizmində və başqa canlılarda baş verən prosesləri — canavarlardan ördək və şimpanzeyə qədər tədqiq edərək bu universal hərəkətverici qüvvənin və böyük hədiyyənin ən təəccüblü təzahürlərinə elmi izahat verir.

"Sevgi nədir?"- Şekspir soruşdu. Böyük şair bu sualı soruşan ilk şair deyildi. Görünür, hələ milyon il bundan əvvəl bizim uzaq əcdadlarımız tonqalın ətrafında oturaraq və ya uzanaraq ulduzlara baxaraq bu barədə soruşurdular. Göründüyü kimi, bu sualın cavabı yoxdur, amma ona cavab verməyə çalışdım. Mən (Xelen Fişer) bir sıra səbəblərdən bu işə girişdim. Xelen Fişer yazır: mən xoşbəxt və bədbəxt sevgi yaşadım. Romantik ehtirasın sevincini və əzablarını tam dərk etdim. İnanıram ki, bu duyğu insanlığın sosial həyatının təməl daşıdır və hər birimiz sevgi verən xoşbəxtlik və ümidsizlik təcrübəsinə malikdir. Ancaq bu qasırğanın duyğularının təbiətinin daha aydın bir şəkildə anlaşılması bir çox insanın bu gözəl hissi tapmaq və saxlamağa kömək edə bilər.

Belə ki, 1996-cı ildə mən (Xelen Fişer) bu sirrin üzərindəki örtüyü götürmək və "sevgi"nə deməkdir anlamaq üçün çox komponentli bir tədqiqata başladım. Biz niyə sevirik? Niyə seçimimiz müəyyən bir insana düşür? Kişi və qadınların romantik hissləri nə dərəcədə fərqlənir? İlk baxışdan məhəbbət, sevgi və şəhvət, sevgi və nigah, heyvanlarda sevgi, məhəbbətin yaranması və inkişafı, sevgi və nifrət, sevgilinin beyninin necə işlədiyi — bu kitabın əsas mövzularıdır. Bizim ürəyimizi yandıran bu gözlənilməz və təhlükəli alova nəzarət edə bilmək və anlamaq cəhdləri də kitabda nəql edilir.

İnanıram ki, romantik sevgi - cütləşmə və çoxalmanı tənzimləmək üçün insan beyninin üç əsas qurğularından biridir. Şəhvət, ki, hələ bizim uzaq əcdadların cinsi zövqün idarəsi üçün arzu, demək olar ki, hər hansı bir obyekt ilə cütləşmə axtarmaq üçün onlara təkan verdi. Secgiyə xas romantik sevgi, eyforiya və vurulmaq onları bir obyektə cəmləşdirməyə məcbur edirdi, bununla da çiftleşmə üçün nəzərdə tutulmuş qiymətli vaxtı və resursları qoruyub saxlamağa kömək edirdi. Kişi ilə qadın arasında yaranan bağlılıq, uzunmüddətli münasibətlər bəxş edən sakitlik, harmoniya və təhlükəsizlik hisslərinə gəldikdə isə, o, əcdadlarımıza övladlarını birlikdə “ayağa qoymaq” üçün kifayət qədər uzun müddət tərəfdaşla yanaşı qalmaq imkanı verirdi. Başqa sözlə, sevgi insan beyninin arxitekturasının və kimyasının əsas elementlərindən biridir.

Amma sevgi adıandırğımız  həyat duyğusuna tam olaraq nə səbəb olur? Bu anlamaq üçün, mən (Xelen Fişer) funksional maqnetik rezonans tomoqrafiya kimi tanınan müasir beyin scanning texnologiya köməyinə müraciət etmək qərarına gəlib (MRT), və güclü sevgi halında olan kişi və qadınların beyin image almaqla məşğul oldum. Tədqiqatımın bu hissəsində Albert Eynşteynin Tibb Kollecindən iki çox istedadlı neyrobioloq Dr. Lüsi Braun və Nyu-York Universitetinin Stouni Brukdakı psixoloq-tədqiqatçısı Dr. Artur Aron mənə kömək etdilər. Bundan başqa, Nyu-York Universitetinin Stouni Bruk - Debra Maşekdəki digər istedadlı alimləri, o zaman psixologiya fakültəsinin aspirantı Qreq Stronq, aspirant və Doktor Hayfanq Li, Radioloq da bu işdə mənə xeyli kömək etdilər. Biz altı il ərzində, 40 dəlicəsinə həvəskarlarının, onların hər birinin beyni üçün orta hesabla 144 şəkil skan etdik. Subyektlərin təxminən yarısı qarşılıqlı idi, qalanları isə bu yaxınlarda sevdikləri adamlardan ayrılmışdı. Biz sevgi ilə bağlı hisslərin bütün spektrini təsbit etməyə çalışmışıq.

Nəticələr həqiqətən şaşırtıcı idi. Biz qender fərqlərini aşkar etdik və izah etdik ki, kişilər görmə stimullarına bu qədər canlı reaksiya verirlər, qadınlar isə münasibətlərin bütün təfərrüatlarını xatırlamağa qadirdirlər. Biz aydınlaşdırdıq ki, sevgilinin beyni zamanla necə dəyişir. Biz aşkar etdik ki, nə vaxt aktivlik beynin hansı zonalarında oyanır, nə vaxt siz alovlu ehtiras hiss edirsiniz, bu, şübhəsiz ki, uzun münasibətlərdə hislərin təravətini saxlamaq üçün yeni yollar tapmağa imkan verir. Mən (Xelen Fişer) belə qənaətə gəldim ki, heyvanlar da bir-birinə qarşı romantik hisslərin bəzi oxşarlığını hiss edirlər.

Araşdırmalarımız ehtiras zəminində törədilən cinayətlərin səbəblərinə yeni bir nəzər salmağa imkan verdi. Bundan başqa, daha yaxşı başa düşdüm ki, niyə biz rədd olunanda belə güclü qəzəb və ümidsizlik hiss edirik, hətta bu əzabları yüngülləşdirmək üçün bəzi yollar tapdəq.

Amma ən əsası - əldə edilmiş nəticələr Mənim (Xelen Fişer) romantik məhəbbət haqqında təsəvvürlərimin ma­hiyyətini dəyişdi. Başa düşdüm ki, hər birimiz üçün o, əsas motivatorlardan biridir. Aclığa, susuzluğa və analıq instinktinə bənzər sevgi hissi — bu zərurətdir, bizi konkret partnyorumuz üçün döyüşə girməyə və ona qalib gəlməyə məcbur edən əsas motivdir.

Bəşər tarixində ən böyük opera, pyes, romanlar, ən təsirli şeirlər, bütün xatirə melodiyaları, gözəl heykəllər və rəsm əsərləri, ən parlaq bayramlar, miflər və əfsanələr yaradanlar məhz məhəbbətin cazibələrini hərəkətə gətirirdilər. Romantik sevgi-bizim dünyanın ən möhtəşəm xəzinəsidir, insan sevinclərinin əksəriyyəti məhz onunla bağlıdır. Lakin rədd edilmiş məhəbbət ən ağrılı əzablara səbəb ola bilər. Ehtiras obyektinin qeyri-ixtiyarı təqibi, öldürülməsi və intihar, yaxınlarınız ilə ayrılqdan sonra baş verən dərin depressiya və ər-arvad dəyişiklikləri səbəbindən boşanmaların böyük sayı dünyanın hər yerində insanlara saysız-hesabsız əzab gətirir. Belə ki, Şekspirin verdiyi suala yenidən qayıtmaq vaxtıdır: "məhəbbət nədir?»

Ümid edirəm ki, bu kitabı oxumaq mənim işimə gətirdiyim qədər sizə fayda gətirəcəkdir. Qoy o sizə iki nəfər üçün bu əbədi rəqsin seçinimində yanılmamağa kömək etsin, hansına ki, bizi dünyanın ən güclü gücü –sevgi yanğısı itələyir.

Dilqəm Tağıyev, Asif Məmmədov "Duyğularımız və kimya". Bakı: Elm, 2022, 190 s.