May 23, 2023 | 14:00 / Maraqlı məlumatlar
Rus tədqiqatçıları pambıq toxumlarında zəhərli maddə olan qossipolun az miqdarda olsa belə aşkar etməyi öyrəniblər. Bu fitotoksin insan orqanizminə bir çox yollarla, məsələn, balıq və ya pambıq yağı vasitəsilə daxil ola bilər. Müəlliflər terbium əsasında yeni metal-üzvi karkası sintez etdilər, bu isə qossipol ilə qarşılıqlı təsir olanda parıltısını dəyişir. Aparılmış tədqiqatlar göstərdi ki, test sistemi yüksək həssaslığa və seçiciliyə malikdir.
O, bitkini zərərvericilərdən və ultrabənövşəyi şüalanmadan məruz qalma kimi mənfi ekoloji şəraitdən qoruyur. Bir sıra faydalı xüsusiyyətlərə baxmayaraq, qossipol böyük miqdarda olanda insan orqanizmi üçün son dərəcə zəhərlidir. Bu toksinlə zəhərlənmə qanaxmaya və iştahsızlığa səbəb olur.
Qossipol insan orqanizminə müxtəlif yollarla daxil ola bilər. Təmizlənməmiş pambıq yağı bu zəhərli maddənin qatışıqlarını özündə saxlayır və sağlamlıq üçün də təhlükəli ola bilər.
Novosibirsk Dövlət Universitetinin və Rusiya Elmlər Akademiyasının Sibir Bölməsinin (Novosibirsk) A.V.Nikolayev adına Qeyri-üzvi Kimya İnstitutunun alimlər qrupu lüminessensiyadan istifadə edərək qossipolun təyini üçün yüksək həssaslığa malik üsul hazırlamağa nail olublar. Yeni yanaşma terbium əsaslı metal-üzvi koordinasiya polimerlərinin istifadəsinə əsaslanır. Fakt budur ki, terbium lantanidlər sinfinə aiddir - birləşmələri lüminesans edə bilən, yəni şüalanmaya cavab olaraq parıldayan metallardır. Polimerin tərkibində terbium ionları üzvi körpülərlə bağlanır ki, bu da bu parıltını müəyyən edir və onun intensivliyini artırmağa imkan verir. Polimerlə qarşılıqlı təsirdə olduqda, gossipol parıltı üçün lazım olan enerjinin bir hissəsini udur və yox olur. Beləliklə, nümunədə toksikantın mövcudluğunu sadə və tez bir zamanda təyin etmək və parıltının intensivliyini dəyişdirərək onun konsentrasiyasını təyin etmək mümkündür.
Sistemin işləməsi təcrübələrdə yoxlanılıb. Müxtəlif konsentrasiyalarda fitotoksikantın əlavə edilməsi ilə reaksiyalar ilk növbədə suda aparıldı - sistem 0,76 nM konsentrasiyada qossipolu aşkar edə bildi. Bu, metal-üzvi polimerlər əsasında olan bütün test sistemləri arasında ən yaxşı həssaslıq göstəricisidir.
Tədqiqatçılar əvvəlki təcrübələrin müsbət nəticələrinə əsaslanan, qan plazmasında qossipolun tərkibini təhlil etmək üçün terbium əsasında olan test sisteminin praktik tətbiqini qiymətləndiriblər. Təcrübənin nəticələri göstərdi ki, sistemin dəqiqliyi təyinin həssaslığına təsir edə bilən amin turşuları və digər plazma komponentləri olduqda belə azalmır.
Təcrübənin son mərhələsi yağda qossipolun təyini olmuşdur. Burada alimlər bir sıra çətinliklərlə qarşılaşdılar, çünki yağı su ilə qarışmır. Pambıq yağında metal-üzvi polimerlərin sabitliyini və həssaslığını qiymətləndirmək üçün polyar üzvi həlledici - spirt lazım idi.
Müqayisəli təcrübə üçün təmizlənmiş və təmizlənməmiş pambıq yağı, həmçinin günəbaxan və zeytun yağı götürüldü. Test sistemi göstərdi ki, qossipolun miqdarı xam pambıq yağında ən yüksəkdir.
Rusiya Elm Fondunun qrantı ilə dəstəklənən bu tədqiqatın nəticələri “Journal of Hazardous Materials “da çap olunmuşdur.
