Fev 01, 2023 | 10:00 / Maraqlı məlumatlar
Xərçəng - dünyada ölüm hallarının əsas səbəblərindən biridir. ÜST-nin statistikasına görə, hər il təxminən 10 milyon insan bu xəstəlikdən ölür, buna görə də ona qarşı dərmanların hazırlanması tibdə son dərəcə vacib bir sahədir. Şişlərlə müxtəlif yollarla mübarizə aparmaq olar, ən yeni və perspektivli üsullardan biri molekulyar üsullarla şişin böyüməsi və çoxalmasına səbəb olan xərçəng hüceyrələrindən xüsusi zülalların çıxarılmasıdır. Beləliklə, əgər Cereblon xərçəng hüceyrələri üçün spesifik və həyati əhəmiyyət kəsb edən zülalları hədəf alırsa, o, onları müvəffəqiyyətlə ubikvitinlə - bir növ "qara işarə" ilə qeyd edəcək onları deqradasiyaya edəcək və şişin böyüməsini dayandıracaq.
Alimlər artıq şiş zülallarının parçalanması üçün göndərilə bilən bir neçə sistem hazırlamışlar. Onlar üç hissədən ibarət olan molekullardır: məhv edilməli olan zülala bağlanan yer, bağlayıcı və ya birləşdirici körpü və Sereblonu tanıyan bir sahə. Hər iki komponent (lazımsız zülal və Sereblon) molekula qoşulduqda lazımsız zülalın üzərinə “qara işarə” gəlir və o, proteazoma tərəf gedir. Bununla belə, mövcud dərmanlarda, Cereblonla əlaqəli sahə olduqca zəhərlidir, buna görə də bu müalicə ciddi yan təsirlərə səbəb ola bilər.
Rusiya alimləri və onların xarici həmkarları Sereblon zülalına asanlıqla bağlanan və heç bir zəhərli təsiri olmayan üzvi azot tərkibli birləşmə olan qlutarimid əsasında şişin və digər zülalların parçalanması üçün molekulların sintezini təklif ediblər. Bunun əsasında müəlliflər maddəyə bu və ya digər enerji ehtiyatı verən kiçik funksional qruplar fərqlənən 20 mürəkkəb molekul əldə ediblər. Məlum oldu ki, onların arasında tərkibində kükürd olan birləşmələr Cereblon zülalına ən yüksək yaxınlığa malikdir: onlar “killer” zülalla mövcud analoqlardan iki dəfə effektiv şəkildə bağlanırlar.
Müəlliflər daha sonra sümük iliyinin xərçəngi olan miyeloma hüceyrələrinin kulturalarını ən yaxşı “namizəd” olan maddələrlə işləmişlər. Təcrübə göstərdi ki, qlutarimid əsasında olan kükürd tərkibli birləşmələr onların bölünməsinin qarşısını alır. Bu təsdiq edir ki, bu molekullar zəhərli təsir yaratmadan demək olar ki, hər hansı bir proteinin parçalanması üçün yeni növ “ximera” dərmanların hazırlanmasında istifadə edilə bilər.
Beləliklə , Rusiya kimyaçıları şiş hüceyrələrinin bölünməsi və böyüməsi üçün lazım olan zülalları məhv etməyə istiqamətləndirən üzvi maddə olan qlutarimid əsasında molekulyar konstruksiyalar yaratdılar. Təklif olunan sistem xüsusi “killer” molekula zərərli zülal tapmağa və onu məhv edən yerə çatdırmağa kömək edir. Təcrübələr təsdiq etdi ki, təklif olunan maddələr miyeloma hüceyrələrinin - sümük iliyi xərçənginin böyüməsinə maneə törədir və həmçinin orqanizmə zəhərli təsir göstərmir. Buna görə də, onlar xərçənglə mübarizədə dərmanların maddəsi kimi perspektivlidirlər.
Rusiya Elm Fondunun (RSF) qrantı ilə dəstəklənən tədqiqatın nəticələri “European Journal of Medicinal Chemistry”də dərc olunub.
